10 naukowczyń, które warto znać, a o których niewiele wiadomo
W październiku tego roku „New York Times” zadał na swych łamach pytanie, dlaczego wciąż jest tak niewiele kobiet w dziedzinach związanych z nauką, technologią, inżynierią i matematyką (STEM = Science Technology Engineering Mathematics). Jest to niesamowicie frustrujące, że w 2013 roku wciąż musimy o to pytać. Wiemy, że i chłopcy, i dziewczynki mają takie same zdolności w zakresie matematyki, a strach przed nią może być wyuczony. Niemniej jednak, kobiety w nauce wciąż spotykają się z niezbyt przyjazną atmosferą. (Choć jest niezaprzeczalnie lepiej, od kiedy Watson i Crick ukradli pracę Rosalind Franklin o DNA).
Mimo, iż w dziedzinach STEM jest mniej kobiet niż mężczyzn, nie oznacza to, że kobiety nie poczyniły oszałamiających postępów w nauce na przestrzeni wieków. 15 października to dzień Ady Lovelace, która w 1840 roku napisała pierwszy algorytm komputerowy. Dzień ten poświęcony jest uznaniu wkładu kobiet w naukę. Zatem w imię szacunku wobec wszystkich kobiet, które przetarły szlaki dzisiejszym naukowym prymuskom, przedstawiamy portrety 10 niesamowitych kobiet, które miały olbrzymi wkład w rozwój tych dziedzin.
1. Caroline Herschel (1750-1848)
Caroline Herschel była astronomką niemieckiego pochodzenia, która przeprowadziła się do Anglii wraz z bratem, również astronomem, aby studiować muzykę. Jednakże na miejscu okazało się, że jej głównym zajęciem było asystowanie bratu Williamowi. Wspólnie opracowali listę 2500 nowych mgławic i gromad gwiazd. Nie wszystko jednak robiła z bratem. W 1786 roku Caroline, jako pierwsza kobieta, odkryła kometę, a w następnym roku została pierwszą przedstawicielką płci żeńskiej, której płacono za pracę naukową. Jej umiejętności zostały uznane przez prestiżowe grupy naukowe; otrzymała Złoty Medal Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego, a także honorowe członkostwo w KTA.
2. Mary Anning (1799-1847)
Kiedy Muzeum Historii Naturalnej w Londynie nazywa cię „najwspanialszą, jak dotąd znaną poszukiwaczką skamieniałości”, wiesz, że jesteś naprawdę dobra. Anning nie była wykształcona na geolożkę ani archeolożkę, ale jej odkrycia wywarły ogromny wpływ na naukę. Odkryła zachowane szczątki ichtiozaura i plezjozaura, jak również pierwszy okaz pterozaura znaleziony poza granicami Niemiec. Odkrycia Anning były dowodami na ich wyginięcie. (Może trudno w to uwierzyć, ale do 1820 roku wielu oczytanych ludzi nie wierzyło, iż dinozaury wyginęły). Pomimo oczywistych dokonań, jako kobieta nie została dopuszczona do Towarzystwa Geologicznego w Londynie.
3. Mary Somerville (1780 – 1872)
Somerville była szkocką pisarką, której głównymi zainteresowaniami już od najmłodszych lat były nauki ścisłe. Napisała kilka książek, wliczając w to „Geografię Fizyczną” (1848), która była tak dobra, że pełniła rolę podręcznika aż do początku XX wieku. Wraz z Herschel były pierwszymi kobietami przyjętymi do Królewskiego Stowarzyszenia Astronomicznego. Somerville została też nagrodzona Medalem Wiktorii przez Królewskie Stowarzyszenie Geograficzne.
4. Maria Mitchell (1818 – 1889)
Mitchell była amerykańską astronomką i drugą kobietą, która odkryła kometę. Za swoje odkrycie otrzymała nagrodę z rąk króla Danii. Mitchell była także pierwszą kobietą, która uzyskała profesurę z astronomii w Stanach Zjednoczonych, po czym została zatrudniona przez Vassar College w 1865 roku, gdzie objęła stanowisko kierowniczki obserwatorium. Była także pierwszą przedstawicielką płci żeńskiej, która została członkinią Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk, a także Amerykańskiego Związku Postępu i Nauki.
5. Lise Meitner (1878 – 1968)
Praca Meitner w zakresie fizyki nuklearnej prawdopodobnie zmieniła świat na zawsze, chociaż ona sama rzadko jest za to doceniana. Podczas pełnienia stanowiska profesorki fizyki na Uniwersytecie w Berlinie (była pierwszą kobietą w Niemczech, która uzyskała pełną profesurę) dokonała odkryć, które ostatecznie doprowadziły do wspólnego wykrycia rozszczepienia jądrowego w 1939 roku. Rozszczepienie jądrowe jest wykorzystywane zarówno do wysadzania w powietrze, jak również do dostarczania czystej energii milionom ludzi na świecie. Odkrycie to zmieniło wiele rzeczy. Przyznano za nie także Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii w 1944 roku, ale nie Meitner, a jej partnerowi – Otto Hahnowi, który odebrał ją sam
6. Dorothy Hodgkin (1910 – 1994)
Największym wkładem Hodgkin dla nauki jest jej praca związana z krystalografią rentgenowską – metodą odkrywania trójwymiarowych kształtów cząsteczek. Potwierdziła strukturę penicyliny oraz strukturę witaminy B12. Za drugie odkrycie otrzymała Nagrodę Nobla z chemii. Wyniki jej pracy miały także wpływ na sposób leczenia cukrzycy. W 1934 roku zaczęła pracować nad insuliną, ale technologia nie była wówczas wystarczająco rozwinięta. Nie mogła sobie poradzić ze złożonością cząsteczki. Jednakże Hodgkin była wytrwała i 35 lat później struktura cząsteczki została odkryta. Podróżowała po świecie wykładając na temat insuliny oraz jej roli w leczeniu cukrzycy. Powszechnie jest uznawana za pionierkę w stosowaniu krystalografii rentgenowskiej w badaniach cząsteczek.
7. Jocelyn Bell Burnell (1943 – )
Bell Burnell jest astrofizyczką z Północnej Irlandii, która przyczyniła się do odkrycia pulsarów, które – najprościej ujmując – są wypalonymi pozostałościami po supernowych (kilka rodzajów kosmicznych eksplozji w wyniku których powstają na niebie niezwykle jasne obiekty), które wystrzeliwują wiązki promieniowania elektromagnetycznego. Dokonała tego odkrycia w 1967 roku, gdy jako doktorantka przeprowadzała badania pod opieką Antony’ego Hewisha. Nagrodę Nobla otrzymał Hewish oraz radioastronom Martin Ryle, ale nie Bell Burnell. Pomimo tego, iż została „okradziona” przez komitet noblowski, wygrała wiele innych nagród oraz otrzymała ogromną ilość zaszczytów.
8. Chien-Shiung Wu (1912 – 1997)
Wu była chińską fizyczką, która pracowała przy „Projekcie Manhattan”. Po zakończeniu II Wojny Światowej została pracownicą naukową na Uniwersytecie w Kolumbii, gdzie wraz kolegami – doktorem Tsung-Dao Lee oraz doktorem Chen Ning Yang, obaliła zasadę zachowania parzystości. Zasada ta jest skomplikowana, ale ujmując ją najprościej – na bardzo maleńkiej skali służącej do mierzenia podstawowych oddziaływań fizycznych jest niemożliwe, aby określić różnicę między tym, co znajduje się z prawej a tym, co znajduje się z lewej strony, a także zmierzyć odchylenia lewo- i prawostronne. Zakładano, iż jest to prawdą – w odniesieniu do wszystkich sił na poziomie atomowym, ale badania Wu i jej współpracowników dowiodły, że wcale tak nie jest. Jednakże zasługi Wu nie zostały odnotowane, a Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki została przyznana tylko jej współpracownikom w 1957 roku.
9. Nettie Stevens (1861 – 1912)
To dzięki Nettie Stevens wiemy dlaczego niektórzy ludzie rodzą się mężczyznami, a inni kobietami. Wszystko zależy od chromosomów. Zauważyła, że niektóre gatunki zwierząt mają różne chromosomy w zależności od płci osobnika. Był to pierwszy raz, gdy powiązano odmienny wygląd chromosomów z różnymi cechami fizycznymi. Wywnioskowała, iż różnice płciowe są wywołane obecnością chromosomu Y. Podobne odkrycie zostało poczynione niedługo później przez Edmunda Beecher Wilsona, aczkolwiek odkrycie Stevens sięgało o wiele dalej. Rozpoznała ona, że kobiety mają dwa duże chromosomy, co pominął Wilson, który przeprowadzał testy tylko na jądrach, ponieważ wówczas jajeczka były zbyt trudnym obiektem badawczym. Całkiem nieźle jak na osobę, która rozpoczęła swoje badania dopiero w wieku 39 lat.
10. Trotula of Salerno
Trotula, włoska lekarka, która żyła w XI lub XII wieku często jest uznawana za pierwszą osobę, która zajęła się badaniami w dziedzinie ginekologii. Była również profesorką medycyny. Trotula była rewolucyjną siłą w zakresie zdrowia kobiecego. Napisała kilka książek, wliczając w to przełomową książkę na temat przed-nowoczesnych praktyk medycznych, która była zarazem jedyną książką napisaną dla mężczyzn o zdrowiu kobiet. W epoce renesansu niektórzy z uczonych spierali się, że Trotula tak naprawdę była mężczyzną. (Czyżby Efekt Matyldy? – zjawisko systematycznego pomijania udziału naukowczyń w pracy badawczo-naukowej na rzecz przypisywania ich osiągnięć naukowcom-mężczyznom). Jednakże dzisiejsi naukowcy nie kwestionują jej istnienia i tego, że była kobietą, chociaż wciąż prowadzone są badania nad jej pismami, które mają zdeterminować, czy pisma te są wynikiem pracy jednej czy kilku osób.
Mindy Townsend
Tłumaczenie: Paulina Dziedzic
Korekta: Judyta Gulczyńska
