Szwecja: Zmiana prawa dotycząca gwałtów. Zgoda na seks musi być jasno wyrażona
Iga Dzieciuchowicz
Rewolucja w Szwecji – Riksdag przyjął regulację, zgodnie z którą za gwałt zostanie uznany każdy kontakt seksualny, w którym jedna ze stron nie wyraziła jasnej, nie budzącej wątpliwości zgody popartej słowem lub gestem. Brak wątpliwości co do zgody na zbliżenie ma konstytuować u obu stron poczucie seksualnej autonomii. Rząd Szwecji mówi wprost – seks, który nie jest dobrowolny, jest przestępstwem. Za nową regulacją zagłosowało 257 osób w parlamencie, 38 było przeciwko.
fot.Steve Rainwater
Szwecja dołączyła do innych krajów, w których brak jasno wyrażonej zgody na seks wystarczy do wypełnienia znamion przestępstwa. Jest tak m.in. w Kanadzie, a w Europie w Niemczech, Anglii i w Walii, Szkocji, Irlandii Północnej, Irlandii, Belgii, Luksemburgu, na Cyprze i w Islandii.
W nowym prawie nie wystarczy już powiedzieć „nie”, strony będą musiały być pewne, że padło zdecydowane „tak” wyrażające zgodę na zbliżenie. Szwedzkie przepisy wskazują, że „oceniając, czy udział jest dobrowolny, należy szczególnie rozważyć, czy zgoda została wyrażona słowem lub czynem”. I dalej: jeżeli ktoś zechce kontaktu seksualnego z drugą osobą, która „nie jest aktywna lub wydaje się niezdecydowana, on lub ona musi upewnić się, że ta osoba ma [na to zbliżenie] ochotę”.
Szwecja zaostrza swoje przepisy od dłuższego czasu – miał na to wpływ ruch Metoo, ale też coraz powszechniejsze napaści na tle seksualnym podczas randek czy bulwersujące werdykty w sprawie gwałtów (głośna była sprawa zgwałconej zbiorowo nastolatki, w której linia obrony przekonywała, że „niedostatecznie się broniła”).
W tej chwili regulacje rozszerzono o tzw. „gwałt z zaniedbaniem”, gdzie zaniedbanie będzie dotyczyć brak uzyskania wyraźnej zgody na zbliżenie, a także „wykorzystanie seksualne z zaniedbaniem” – będzie za to grozić kara do czterech lat pozbawienia wolności. Surowsze kary są przewidziane za zgwałcenie dziecka, oskarżony będzie też musiał być pewien wieku osoby, z którą planuje odbyć stosunek seksualny – linia obrony „wyglądała na 18 lat” nie będzie łatwa do przeforsowania w szwedzkim sądzie.
W tej chwili w wielu krajach na świecie według ustawodawstwa gwałt równa się przemoc. Również w polskim prawie regulacje dotyczące gwałtów są bardzo wąskie – artykuł 197 § 1 Kodeksu karnego stanowi, że „kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12”. W Polsce osoba, która doświadczyła gwałtu musi zademonstrować brak zgody poprzez jasne stawianie oporu – na przykład krzyk lub płacz. Szwecja z kolei wprowadza prawo, w którym użycie przemocy przez sprawcę nie jest warunkiem, który określa zdarzenie jako gwałt. Teraz argumentem na korzyść oskarżonego nie będzie już to, że osoba nie mówiła, że nie ma ochoty na zbliżenie bądź milczała.
Milczenie też może zostać potraktowane jako sprzeciw – brak protestu nie jest jednoznaczny z wyrażeniem zgody na seks. Nowe prawo zakłada, że kobiety nie muszą sygnalizować mężczyznom, że ich zaloty są niechciane i nie muszą głośno protestować – to mężczyzna ma obowiązek upewnić się, że ma prawo o taki kontakt zabiegać.
W polskim porządku prawnym ( i nie tylko) to na ofierze spoczywa ciężar dowodowy – osoba, która doświadczyła przemocy seksualnej musi udowodnić, że sprawca dokonał napaści, wykorzystując na przykład upojenie alkoholem lub groźbę, przemoc czy przymus. W szwedzkim prawie to oskarżony będzie musiał dowieść, że zgoda na seks została wyrażona w sposób, który nie pozostawiał żadnych wątpliwości. Nowe regulacje nie wszystkim się podobają – krytycy wskazują, że będzie więcej fałszywych oskarżeń powodowanych zemstą. Jednak takie sytuacje zdarzają się niezwykle rzadko, organizacje praw człowieka przypominają z kolei, że to wygodny argument tych, którzy nie chcą zrobić nic z bezkarnością gwałcicieli.
*Artykuł powstał według tekstu Joanny Gierak-Onoszko Zgoda na seks musi być jasno wyrażona. Szwecja zmienia prawo dotyczące gwałtów, opublikowanym w „Polityce” 26 maja 2018.
