Stereotypy płciowe zdominowały książki obrazkowe dla dzieci
Badania pokazują, że wizerunek opiekuńczej matki i obraz ojca przedstawianego jako żywiciela rodziny są głęboko zakorzenione w literaturze dziecięcej.
Poniższy artykuł pierwotnie ukazał się w Pacific Standard.
To fikcyjny portret świata, w którym obowiązuje tradycyjny model rodziny. W tym świecie matki opiekują się dziećmi i dbają o nie, podczas gdy ojcowie są żywicielami rodziny pracującymi poza domem.
Czy obraz ten wydaje się być nieprawdopodobny i przestarzały? Prawie jak w amerykańskim sitcomie „Zostaw to Beaver’owi” (oryg. „Leave it to Beaver”)? Oczywiście. Jednak taki wzorzec ról społecznych znajduje również odzwierciedlenie w większości współczesnych, cieszących się uznaniem książek dla dzieci.
Jak pokazują ostatnio opublikowane badania, role społeczne kobiet i mężczyzn, które są obecne w ilustrowanych historyjkach pozostają od kilku dekad niezmienne. Według grupy naukowców/czyń prowadzonych przez Amy De Witt, socjolożkę z Shepherd University, „książki obrazkowe dla dzieci odzwierciedlają tradycję”. Ponadto „matki są zdecydowanie częściej przedstawiane jako troszczące się i dbające o dzieci, natomiast mężczyźni jako pracujący poza domem”. „Role płci nie zmieniły się znacząco w ostatnich latach, tak więc postaci z książek dziecięcych zamieszkują minioną erę, w której mężczyzna był odpowiedzialny za byt rodziny, a kobieta pełniła funkcję gospodyni domowej”.
De Witt i jej współpracownicy/czki dokonali/ły analizy losowo wybranej grupy 300 „prostych książek dla dzieci”, wybranych spośród wpisanych do katalogu literatury dziecięcej grupy książek liczącej ponad 1400. W dzienniku zatytułowanym „Role Płci”, badacze/ki przypominają, że katalog zawiera tomy „wybrane przez komitet doradczy składający się z wybitnych bibliotekarzy/rek” i „ służy jako pomoc szkolnym i gminnym bibliotekarzom/arkom w wyborze wartościowych książek dla dzieci”.
Naukowcy/zynie podzielili/ły książki według daty ich publikacji, zaczynając od grupy liczącej 50 książek opublikowanych między rokiem 1900 a 1959. Dodatkowe grupy książek również liczące 50 sztuk zostały wybrane z ostatnich dekad dwudziestego wieku. Ostatnie 50 zostały wybrane spośród książek opublikowanych w roku 2000.
Naukowcy/czynie szukali/ły określonych zachowań rodzicielskich i zwracali/ły uwagę na płeć osoby, która przejawiała specyficzne zachowanie. Badane zachowania zostały podzielone na kilka kategorii: zachowania opiekuńcze (np. wyrażanie przywiązania lub pocieszanie dziecka), zachowania pielęgnacyjne (takie jak przygotowywanie posiłków i mycie dzieci), zachowania dyscyplinarne (tj. dawanie klapsa lub robienie dziecku wymówek), zachowania towarzyskie (np. zabawa z dzieckiem lub wychodzenie z dzieckiem w celach rekreacyjnych) oraz praca poza domem.
Naukowcy/czynie nie byli/ły zaskoczeni/one widząc tak dużą liczbę stereotypów płciowych. Jednak wbrew ich oczekiwaniom, z upływem czasu, typowe zachowania rodzicielskie w dużym stopniu nie zmieniły się.
„Przedstawiane w książkach matki częściej niż ojcowie przejawiały prawie wszystkie zachowania opiekuńcze, tj. słowne i fizyczne wyrażanie miłości, motywowanie do działania, chwalenie i umiejętne słuchanie”. Podobnie, matki częściej niż ojcowie prezentowały zachowania pielęgnacyjne.
Z drugiej strony ojcowie „chętniej niż matki uczestniczyli w zabawach ruchowych i statycznych” oraz częściej od kobiet byli przedstawiani jako żywiciele rodziny. W porównaniu z matkami, 26.6 procent ojców pracowało poza domem, podczas gdy kobiet zaledwie 5.6 procent.
Naukowcy/czynie donoszą, że w ostatnich dekadach tego rodzaju stereotypy płciowe zmniejszyły się, ale nieznacznie i sporadycznie.
Według De Witt i jej współpracowników/czek „Ojców pojawiających się w książkach opublikowanych w 2000 roku, cechowała wzmożona opiekuńczość i troska, a matki wykazywały się intensywną pracą poza domem”. Ostatnie tendencje znacząco nie wpłynęły na statystyki, podobnie jak w latach siedemdziesiątych, kiedy zaobserwowano zmiany w modelu rodziny, które w kolejnych latach zanikły.
Zwłaszcza w latach siedemdziesiątych – erze, kiedy role przypisywane płciom były ostro kwestionowane przez grupy społeczne – ojcowie byli prezentowani jako opiekuńczy i troskliwi. Jak naukowcy/czynie donoszą, „ten trend osłabł w następnych dekadach.”
Naukowcy/czynie przekonują, że konsekwentne prezentowanie stereotypów płciowych ma duże znaczenie, ponieważ książki w których są one obecne nie służą dzieciom do rozrywki, ale mają za zadanie uspołecznić młode pokolenie.
„Obserwując nieustannie kobiety pełniące role pielęgnacyjne i opiekuńcze oraz ojców, których głównym zadaniem jest wyżywienie rodziny, dzieci mogą odnieść wrażenie, że kobietom i mężczyznom przypisywane są określone wzorce postępowania.”
„Jeśli dzieci, w szczególności dziewczynki, będą nadal napotykać na opisy sugerujące, że rola kobiety ogranicza się wyłącznie do zajmowania się domem, a mężczyzn do zapewnienia bytu rodzinie, ich aspiracje i poczucie niezależności zostaną stłumione”.
Autor: Tom Jacobs
Tłumaczenie: Joanna Senska-Michałowska
